Zakonnicy, cystersi, utworzyli zakon we Francji w mieście Cîteaux (łac.: Cistercium), i stąd wywodzi się ich nazwa. Zakon powstał ze zbuntowanych przeciwko odeszłym od reguł zakonnych benedyktynów.
Cystersi zajmowali się rolnictwem, rzemiosłem. Utrzymywali się z pracy własnych rąk, rezygnując z wystawnego sposobu życia i wszelkiego zbytecznego bogactwa. Tam gdzie się osiedlali, wprowadzali nowoczesne metody w rolnictwie i rozwijali rzemiosło.

Decyzja sprowadzenia cystersów przez księcia pomorskiego, Subisława, na pewno była podyktowana troską o rozwój gospodarczy Pomorza. Cena ich sprowadzenia była wysoka, bo książęta nadali im duże kompleksy ziemi wraz z wsiami, prawa połowu ryb, prawa do ściągania dziesięciny z cła i inne prawa. Jednak korzyści były bardzo szybko widoczne.
W 1174 roku, 2 lutego do Kołbacza przybyli pierwsi cystersi z opatem Reiholdem z duńskiego klasztoru w Esrum (północna Zelandia). W 1188 roku zostali cystersi z Kolbacza zaproszeni do Oliwy przez gdańskiego księcia Sambora. Pierwszym zwierzchnikiem klasztoru był opat Dithard, zakonnik z Esrum.
W Kołbaczu w 1210 roku zaczęto budowę obecnego kościoła, który często nazywany jest kościołem duńskim.
Kasztelan szczeciński, Warcisław z rodu Świętoborzyców, nadał Cystersom 6 wsi: Kołbacz, Rekowo, Reptowo, Zdunowo, Sosnowo, Dąbie . Od 1176 roku datują się nadania na wschód od jez. Miedwie: Przylep, Obryta i dalsze. Potem cystersi pozyskali kompleks ziem między Stargardem a Choszcznem (tam założyli Dolice), i trzeci kompleks przy północnym brzegu Jez. Płoń (Ukiernica, Lubiatowo, Luków), oraz przejściowo ziemie w innych częściach Pomorza np. w okolicach Kołobrzegu. W roku 1274 mieli oni ponad 18 wsi i 2 miasta. Poszerzenia swoich włości dokonywane były poprzez dalsze donacje, zakup i zamianę.
W myśl reguły cysterskiej każde opactwo było jednostką całkowicie samowystarczalną. Klasztor posiadał w swych włościach wszystko, co było potrzebne do funkcjonowania wspólnoty, a nadwyżki własnej produkcji sprzedawał w bliższej i dalszej okolicy. Opaci z wszystkich klasztorów byli ze sobą w stałym kontakcie - co roku zjeżdżali się na zjazdy zwane kapitułami. Tą drogą wszelkie innowacje i wynalazki rozpowszechniały się w całym zakonie. Do największych osiągnieć cystersów kołbackich należy na pewno zaliczyć zmianę biegu rzeki Płoni (1183) oraz spiętrzenie wód jez. Miedwie.
Posiadali w swoich włościach wiele owczarni i świniarnie, kilkanaście młynów wodnych, prowadzili browar, warsztaty szewskie, garbarskie, siodlarskie, tkackie, sukiennicze, kowalskie, przędzalnie w Sobieradzu. Gospodarstwo przyklasztorne składało się ze spichlerza, stajni, stodół, piekarni, rzeźni, browaru, tłoczni wina, mleczarni, warsztatów rzemieślniczych, cegielni, młyna, karczmy, domów mieszkalnych. Podobne gospodarstwa - grangie - wielkie folwarki - rozsiane były po całym terenie ich posiadłości.
W centrali kołbackiej zatrudniano ok. 150 osób: piwowarów, piekarza, kucharzy, maślarzy, ogrodników, owczarzy, plantatorów winorośli, służbę leśną i łowczą. Cystersi zakładali miasteczka, targi, nabywali domy w miastach, mieli kilkadziesiąt karczem.

3. lipca 1403 roku papież Bonifacy IX powołał - zgodnie z prośbą duńskiej królowej Małgorzaty I - opatów Salomona i Nielsa z klasztorów w Esrum i w Sorø na wikariuszy generalnych klasztorów cysteriańskich w Danii, Norwegii i Szwecji oraz dla klasztorów w Colbatz (Kołbacz) i Eldena, do czasu panowania w kościele schizmy, ponieważ Citeaux przyłączył się do przeciwnika papieża, a nowy generalny wikariusz urzędował we Włoszech.

Wojny w XV wieku doprowadziły do upadku ekonomicznego klasztoru, wpływy reformacji do zlikwidowania zakonu. W 1535 roku majątek zakonu przeszedł w ręce książęce.
Los klasztoru cystersów w Oliwie był podobny. Po wielkim rozwoju przyszły złe lata, kiedy klasztor był napadany i rabowany przez Prusów i później przez Krzyżaków. Dzieła dokończyła fala fanatycznej reformacji protestanckiej i wojny. Z wyposażenia wnętrz nie zostało nic z pierwotnego majątku.

Opracowała MTS m.in. na podstawie:
Parafia w Kołbaczu pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa
Strona Esrum

Andre links:
Kolbacz